Het glas-in-loodraam over Levi van Marc Chagall


In de synagoge van het Hadassah ziekenhuis in Jeruzalem heeft de joodse schilder Marc Chagall de zegenspreuken van Jakob tot zijn zonen (Gen. 49) in glas-in-loodramen vertolkt.


Bij de tekening van Levi, de derde zoon van Lea en Jakob, gaat Chagall voorbij aan de zegenspreuk in Genesis 49. Deze is negatief omdat Levi samen met zijn broer Simeon de stad Sichem heeft uitgemoord (Gen. 34). Jakob verafschuwt deze wraakactie. Hij distantieert zich van hun handelwijze met de woorden: ‘Vervloekt zij hun toorn, want die is hevig, en hun grimmigheid, want die is hard’ (Gen. 49:7a).


Chagall geeft de geestelijke roeping van Levi weer, waardoor deze zich losmaakte van de afschuwelijke daad die hij, verbonden met Simeon, verrichtte. Daartoe stelt Chagall de zegen van Mozes centraal. Mozes laat daar zien dat de toorn van Levi in ijver voor de Here is overgegaan als Israël zich in de woestijn bezondigt aan de verering van het Gouden Kalf (Deut. 33:8-11). Hij beeldt Levi af in zijn priesterlijke functie.

Toch worden in het raam niet de rituele symbolen van de oudtestamentische priesterdienst afgebeeld, zoals de altaren, het wasvat, de tafel der toonbroden, e.d.; zelfs niet de door Mozes genoemde Tummim en Urim (Deut. 33:8). Neen, Chagall sluit aan bij de gedaanteverwisseling die de eredienst in Israël heeft ondergaan na de verwoesting van de tempel in het jaar 70 van onze jaartelling. Hij vertolkt zo de leefwereld die hij aantrof in de synagoge en de huiselijke kring waarin hij zelf was opgegroeid.


De kleur geel, die de achtergrond van het raam vormt, herinnert aan de voorwerpen in de tempel die van zuiver goud waren gemaakt of met bladgoud waren belegd. De kleur beeldt de glans van de eredienst van het joodse volk uit.


Het raam toont:

  • de Davidster
  • de tafels van de wet
  • een aantal dieren die op leeuwen lijken
  • een kring van ontstoken kandelaars (de kandelaars verwijzen meer naar sabbatskandelaars dan dat ze herinneren aan de zevenarmige kandelaar in de tempel)


Slechts twee elementen in het raam verwijzen direct naar Levi:

  • de naam Levi bovenin
  • de tekst van de zegen van Mozes die geschreven is op de tafels van de wet i.p.v. de Tien Woorden (Deut. 33:10-11). Deze opdracht tot onderwijs in de wet wordt verlicht door de brandende kandelaars die de tafels omringen.


De op het raam afgebeelde dieren zijn in principe in het O.T. voorkomende offerdieren (duif, stier, lam en ram). Chagall geeft ze echter een bredere betekenis. Ze drukken verschillende bijbelse en rabbijnse religieuze denkbeelden uit. Ze doen o.a. denken aan de vier wezens uit het roepingsvisioen van Ezechiël (Ezech. 1) en aan afbeeldingen in synagoges en op grafstenen van joodse begraafplaatsen uit de leefwereld van Chagall zelf. De vaas met bloemen, die door de twee platliggende leeuwen wordt opgehouden, symboliseert de boom des levens.

drs. Kees van den Boogert
Vrede over Israël jrg. 50 nr. 4 (sep. 2006)
www.kerkenisrael.nl/vrede-over-israel

vrede-over-israel