Kairos Palestina


Ruim zes jaar zijn we nu in Israël met als kernopdracht om een bijdrage te leveren aan een betere verstandhouding tussen Joden en christenen. Luisteren, dienen en getuigen waren daarbij sleutelwoorden en we maakten mooie ontmoetingen mee. Toch werd onze aandacht de jaren door ook getrokken door iets anders, namelijk het conflict tussen Israël en de Palestijnen. Een conflict dat onoplosbaar lijkt, maar daarom niet minder ingrijpend is. De afgelopen jaren raakten we bekend met mensen aan beide kanten, hun situatie, hun dromen en nachtmerries. De vraag hoe we als christenen oog kunnen hebben voor Israeli’s en Palestijnen en bij kunnen dragen aan de oplossing van het conflict heeft me altijd sterk beziggehouden en soms zelfs slapeloze nachten bezorgd. Het kan immers niet zo zijn dat we voorbij­gaan aan de werkelijkheid om ons heen.

Kairos

Afgelopen december werd in Bethlehem het zogenaamde Kairosdocument gepresen­teerd. Kort gezegd is dit een geloofsbrief van Palestijnse christenen waarin zij aandacht vragen voor hun ondraaglijke situatie. Zij wijzen erop dat de Israëlische bezetting van Palestijns land zodanige gevolgen heeft dat deze een zonde tegen God en de mensheid genoemd moet worden en verzet geboden is. Concreet wordt opgeroepen tot een boycot van producten die in Joodse nederzettingen in de Palestijnse Gebieden zijn gemaakt.

De benaming Kairos Palestina is goed gekozen. Dit Griekse woord betekent ‘beslissend moment’ (of ‘uur der waarheid’ zoals de opstellers zeggen) en wordt in het Nieuwe Testament gebruikt om aan te geven dat Gods ingrijpen in de geschie­denis om een reactie van de mens vraagt. De naam verwijst tegelijkertijd naar de strijd tegen de apartheidspolitiek in Zuid Afrika en de rol die het Kairosdocument uit 1985 daarin speelde. Palestijnse christenen identificeren zich daarmee omdat ook in Zuid-Afrika de onrechtvaardige situatie werd verdedigd met een beroep op de Bijbel.

Felle reacties

De verklaring heeft uiterst felle reacties opgeroepen. Aan Joodse en christen­zionistische zijde werd de vinger gelegd op de zwakke plek van de verklaring, namelijk dat Israël als enige schuldige wordt gezien voor de situatie en dat historische ontwikkelingen niet worden meegewogen. Rabbijn Evers schreef: ‘De Kairos-verklaring zou over vrede gaan, maar de tekst is zo onmiskenbaar eenzijdig, dat het eerder betiteld kan worden als een regelrechte oorlogsverklaring aan Israël.’

Officiële vertegenwoordigers van Nederlandse kerken reageerden voorzichtig. Enerzijds werd solidariteit met het lijden van Palestijnse christenen verwoord. Anderzijds wilden de kerken ook aandacht voor de bijzondere relatie tot de Joodse gemeenschap vasthouden.

Voor christelijke sympathisanten met de Palestijnse zaak gaat deze houding niet ver genoeg. Het voorstel van de Raad van Kerken in Nederland om niet Israëlische producten te boycotten, maar juist de aanschaf van Palestijnse producten te pro­moten werd door dr. Veldhuis bestempeld als de reactie van een zachte heelmeester. De situatie kan pas echt veranderen als de Israëlische bezetting krachtdadig wordt bestreden, zo stelde hij.

Waarheid of leugen?

Eindeloos veel andere reacties kunnen worden toegevoegd, maar de argumenten zijn steeds hetzelfde. In een eerder artikel heb ik mij erover verbaasd dat iedereen zo zeker lijkt van zijn eigen oordeel en precies weet wat er aan de redenering van de ander mankeert. De termen waarheid en leugen worden gebruikt om het eigen gelijk te onderstrepen en andere meningen te bagatelliseren. Opmerkelijk genoeg gebeurt dat zowel in het pro-Israëlische als in het pro-Palestijnse kamp. Persoonlijk vind ik dit frustrerend en ik denk ook dat de mensen in het conflict er niet mee geholpen zijn. Die houding hoort bij een boxwedstrijd, zoals iemand zei, maar niet bij de beoordeling van een complex conflict.

Complexiteit

De conflictsituatie is immers uiterst complex. Er zijn historische, theologische, culturele en psychologische gegevens in het spel, maar ook (militair) strategische, morele en communicatieve. Op al die punten bestaat verschil van mening tussen Israëli’s en Palestijnen, maar ook tussen christenen onderling. Ik noem er enkele: Zijn Palestijnse vluchtelingen in 1948 uit eigen beweging gevlucht of uit hun dorpen verdreven? Is het land Israël het eigendom van het Joodse volk of is de landsbelofte in het Nieuwe Testament vervuld in Jezus Christus? Betekent verbondenheid met Israël dat de kerk terughoudend moet zijn in haar oordeel over de politiek van de staat Israël? Waar komt de gedachte vandaan dat alle Palestijnen terroristen zijn of dat Israëli’s uit zijn op de verdrijving van alle Palestijnen?

Op zulke vragen zijn geen eenduidige antwoorden te geven. Dat is de reden dat Israëldiscussies vaak snel ontsporen en deelnemers langs elkaar heenpraten. De complexiteit zorgt er ook voor dat reageren op het Kairosdocument niet zonder risico’s is. Hoe kan recht worden gedaan aan de stem van één partij in het conflict, zonder voorbij te gaan aan andere partijen en factoren in het conflict? Dat is de smalle weg die we hebben te gaan.

Kritiek

Het Kairosdocument richt zich op de wereldwijde gemeenschap en met name op christenen, maar lijkt toch vooral een klacht over de onvoorwaardelijke steun van christenzionisten aan de staat Israël. Vanwege schuldgevoelens over het verleden en vanwege een sterke fixatie op profetieën aangaande Israël nemen zij concreet onrecht tegenover Palestijnen voor lief. Die kritiek is terecht. Nog steeds kom ik christenen tegen die ontkennen dat er een ‘andere zijde’ van Israël is. Daarmee bedoel ik niet dat Israël per definitie verkeerde keuzes maakt. Ik erger me juist aan hen die geobsedeerd zijn door Israëls misstappen, maar niet geinteresseerd zijn in misstanden aan andere zijde. Dat neemt niet weg dat Israël medeverantwoordelijk is voor de ontstane situatie en vooral het nederzettingenbeleid tot regelrecht onrecht tegenover Palestijnen leidt.

Gesprek en actie

‘Kairos’ heeft vrijwel geen aandacht gekregen in Israël. Volgens een Joodse kennis voelt het Israëlische publiek er zich niet door aangesproken. Om dat te bereiken zouden de opstellers de tegenstelling tussen goeden en kwaden moeten loslaten. Dan moet ook de moeilijke situatie waarin Israël verkeert worden erkend. Het is deze fundamentele stap naar de ander die nodig is om tot een oplossing te komen van het conflict en het is deze stap die beide kanten niet willen zetten. Zolang beide kanten slechts de fouten van de ander willen benoemen en dat als zonde bestempelen, houden ze de deur naar een oplossing dicht.

Ook de oproep van Palestijnse christenen tot een selectieve boycot van producten uit de nederzettingen helpt een oplossing naar mijn idee niet dichterbij. Een boycot zal vooral tot gevolg hebben dat het gevoel van Israëli’s dat de wereld tegen hen is wordt bevestigd. Dat zal geen gesprek opleveren, maar een even eenzijdige reactie. De strijd zal verharden in plaats van afnemen, met alle onzekere gevolgen van dien.

Geloof, hoop en liefde

Het Kairosdocument wil een boodschap van geloof, hoop en liefde zijn, ook al gaat het meer over wanhoop, zoals iemand zei. De opstellers zijn ervan overtuigd dat verandering mogelijk is. Ik lees daarin de uitnodiging om met geloof, hoop en liefde te reageren en niet met arrogantie of wantrouwen. Kunnen we geloofwaardig reageren vanuit de stem van het evangelie, zowel richting Palestijnse broeders en zusters als richting Joden, waarmee we bijzonder verbonden zijn? Dat is de vraag waaraan we als kerken niet voorbij kunnen gaan.

drs. Kees Jan Rodenburg
Vrede over Israël jrg. 54 nr. 2 (apr. 2010)
www.kerkenisrael.nl/vrede-over-israel

vrede-over-israel