Het “Staande Gebed”

In een vorig artikel schreef ik over korte berachot die op allerlei momenten worden uitgesproken. Nu wil ik ingaan op het hoofdgebed¹, dat bestaat uit een keten van wat langere berachots.

Een Joodse man zal dat minstens drie keer per dag bidden. Dat wordt in het morgen-, middag- en avondgebed gedaan. Als je het alleen bidt, gebeurt dat in stilte. Als je het gemeenschappelijk bidt (met minimaal een minjan = 10 man) bidt men het eerst in stilte, maar zal het daarna nog eens hardop uit­gesproken worden door wie daarvoor is aangewezen, terwijl dan de andere aanwezigen op bepaalde momenten instemmen of meedoen.

Voor dit gebed zijn verschillende namen.

• Het wordt wel simpel Tefila, ‘Gebed’, genoemd: het is het gebed bij uitstek. ‘Het is het hoogtepunt van het gebed: hiermee komen we in het heilige der heiligen van religieuze ervaring.’² ‘Tefila’ komt van de stam p-l-l, die betekent ‘beschouwen, beoordelen’. De vorm hitpallel (= bidden) wijst op zichzelf beschouwen/onderzoeken. Wezenlijk bij het bidden is dat je komt in Gods licht. Het Gebed, met z’n vaste formule­ring, is niet alleen dat wij spreken tot God – het spreekt ook tot ons en doet wat met ons.
• Een andere naam is Amida, wat letterlijk betekent ‘het staan’ – omdat het staande gebeden wordt, met het gezicht gericht naar Jeruzalem, naar waar het heiligdom was. Het staan is een teken van eerbied. Het is ook teken van klaar-staan om te dienen, van beschikbaar zijn. In veel synagogen vind je bij de kast waarin de Torarol wordt bewaard de tekst: ‘Weet voor Wie je staat’. Dat kun je bijzonder betrekken op het gebed waarbij je metterdaad staat.
  Het is gebruikelijk om met de voeten naast elkaar te staan, zoals de engelen in het visioen van Ezechiël (1:7). Aan het begin doet men drie stappen vooruit, symbolisch voor het binnentreden in Gods aanwezig­heid. Daarvoor eerst nog drie stappen achteruit; dat is gezien als teken van eerbied.
  Nog een paar andere gebruikelijke gebaren bij de Amida zijn: Op bepaalde momenten een buiging, bij de woorden ‘Gezegend (baroech) Gij (Atta), HERE (Adonai)’: bij baroech ga je door de knieën, bij Atta buig je het hoofd, bij Adonai sta je weer rechtop. Bij het ‘Heilig, heilig, heilig’ gaat men telkens even op de tenen staan. Bij het gebed om vergeving slaat men met de vuist op de borst bij de woorden ‘onze zonden’ en ‘onze overtredingen’.
• Nog een andere naam is Sjemonee esree, wat letterlijk ‘achttien’ betekent. Het is het ‘Achttiengebed’, omdat het uit achttien onderdelen bestond – althans, in de tijd waarin die naam ontstond. Daarvoor moeten we ver terug, naar eeuwen vóór onze jaartelling, voor de opbouw in hoofdlijnen. De formulering werd vast­gelegd rond 100.
  Al vroeg is er nog een bede bijgekomen (Wellicht doordat de 12e beracha later toegevoegd werd. Die richt zich tegen ‘verraders’, mogelijk [in sommige gevallen] vooral tegen christenen. Van deze beracha zijn verschillende vormen gevonden. Het kan ook zijn dat de 14e en 15e oorspronkelijk één beracha waren.)


In dit gebed klinken de woorden ‘Gezegend Gij...’ telkens aan het eind van een onderdeel. Het wordt aangevuld met het thema van het onder­deel. Zo luiden de derde en vierde beracha:

‘³ Gij zijt heilig en Uw naam is heilig, en heiligen loven U elke dag;
Gezegend Gij, HERE, Heilige God.
⁴ Gij geeft genadig kennis aan de mens en leert de sterveling wijsheid. Geef ons in Uw genade kennis, wijsheid en inzicht.
Gezegend Gij, HERE, die genadig kennis geeft.’

Als ergens om wordt gebeden, wordt God meteen ook geprezen omdat Hij die dingen doet!


De eerste drie berachot zijn pure lofprijzingen, resp. voor de HERE als ¹de God van onze vaderen, ²de Machtige en ³de Heilige.


De laatste drie zijn door de rabbijnen ‘dankzegging’ genoemd en zijn door hen verbonden aan wat de priesters in de tempel zeiden. Het was oorspronkelijk ¹⁷een gebed dat het offer aanvaard zou worden, ¹⁸uit­gebreide lofzegging en ¹⁹‘geef vrede, goedheid en zegen’, wat aansluit bij de priesterlijke zegen ‘... en geve u vrede’.


Tussen deze drietallen in zijn er nu 13 gebeden. Althans, op gewone dagen; op de sjabbat en bijzondere feestdagen worden deze vervangen door woorden over de heiliging van die dag. We denken dan niet aan onze noden, maar aan het goede dat ons nu gegeven wordt.


Op de andere dagen klinken eerst zes beden aangaande min of meer ‘individuele’ noden. Maar let wel: alle beden zijn, net als in het ‘Onze Vader’ – in het meervoud: ‘wij / ons’. Je denkt niet alleen maar aan jezelf! De eerste drie gaan over geestelijke noden: over ⁴inzicht, ⁵bekering en ⁶vergeving. De tweede drie over concrete noden: ⁷bevrijding, ⁸genezing en ⁹welzijn.


De volgende zes beden gaan over dat Gods plannen uiteindelijk gestalte gaan krijgen; over ¹⁰de terugkeer van de ballingen, ¹¹de terugkeer van recht(ers), ¹²het verdwijnen van boosdoeners, ¹³loon voor de rechtvaardigen, ¹⁴het herstel van Jeruzalem, ¹⁵de komst van de Messias. Na deze 12 beden komt ¹⁶het gebed om het horen van de gebeden. Bij het stil bidden van de Amida kunnen hier ook persoonlijke gebeden ingevoegd worden. Deze bede luidt:

‘Hoor ons, ontferm U over ons en neem ons gebed barmhartig en welwillend aan
– want U bent God die luistert naar gebeden en smekingen.
Laat ons dan niet met lege handen uit Uw aanwezigheid terugkeren
– want U bent God die barmhartig luistert naar de gebeden van Uw volk Israël.
Gezegend Gij, HERE, Hoorder van gebeden.’




---

1) Elders op de website vindt u de tekst van dit gebed
2) aldus het commentaar in de Koren Siddur, p. 109

ds. Aart Brons
serie: kopij