Israël als uitdaging voor kerk en theologie


Van 21 tot 24 maart werden in Apeldoorn en Kampen drie conferenties gehouden waar het CIS bij betrokken was. De eerste was een studiedag over de verschillende kerkelijke posities en visies ten aanzien van Israël. Daarna volgde een tweedaagse conferentie over ‘Israël als uitdaging voor de theologie’. Op zaterdag was er de jaarlijkse ambtsdragersconferentie, die ook Israël als thema had gekozen.


De studiedag op 21 maart was geïnitieerd tijdens een overleg met vertegen­woordigers uit Nederlands Gereformeerde, vrijgemaakt Gereformeerde en Christelijke Gerefor­meerde Kerken, de Jules Isaacstichting en de onderzoeksgroep Bijbelse en Systematische theologie van de Universiteiten van Apeldoorn en Kampen (BEST).

Dr. Bart Wallet liet zien dat dit een unieke samenwerking betrof. Veel gesprekken over de band met Israël worden binnenkerkelijk gevoerd. Tussen de kerken onderling is over de betekenis van Israël nauwelijks gesproken, toonde hij aan in zijn historische lezing.

De studiedag was dus een mooi begin op dit gebied, waarin een breed spectrum aan visies aan de orde kwam. Er werden ook voorbeelden genoemd van de manier waarop de band met Israël concreet gestalte kan krijgen in een plaatselijke gemeente. Een stimulerende uitwisseling, die vraagt om een vervolg.

Internationale conferentie

Tijdens de academische conferentie op 22 en 23 maart werden 23 papers gepresenteerd door vakmensen uit binnen- en buitenland, waarop telkens een betrokken bespreking volgde. Terugkerend punt van bezinning was de blijvende betekenis van het verbond van God met Israël, en de vraag hoe je ‘Israël’ daarbij moet opvatten. Gaat het om het volk, het land, de staat? Kunnen deze van elkaar worden losgemaakt en welke rol speelt hierin het zelfverstaan van Israël met betrekking tot de eigen identiteit? De vraag naar het land kan daarbij niet terzijde worden geschoven, zo werd duidelijk. Dat het bij Israël óók om een land gaat, herinnert ons er voortdurend aan dat Gods beloften niet losgemaakt mogen worden van de concrete aardse werkelijkheid.

Kunstmoeder?

Dr. Faydra Shapiro, directeur van een studiecentrum voor Joods-christelijke dialoog in Galilea, stimuleerde haar gesprekspartners na te denken over de relevantie van het land als een ‘teken’. De protestantse traditie is niet sterk gefocust op ‘tekenen’ van het heil. Toch kunnen juist tekenen van Gods heil van grote waarde zijn. En het land is zo’n teken voor het Joodse volk.

Ze bracht een aansprekend voorbeeld naar voren. Uit onderzoek blijkt dat baby’s die een kunstmoeder krijgen aangeboden, een duidelijke voorkeur hebben voor een moeder die ze kunnen aanraken. Als baby’s kunnen kiezen tussen een kunstmoeder die hen voedt en een die ze mogen voelen en aaien, kiezen ze voor die laatste. Met andere woorden: zo’n concreet iets als het land dat wij kunnen aanraken, kan dus voor mensen wel eens belangrijker zijn, dan dat dit ‘slechts een teken’ is, zo stelde zij.

In de discussie kwam naar voren, dat een grotere waardering van zo’n tastbaar en uniek teken als het land nog wel meer gevolgen kan hebben voor de theologie. Het kan ook breder invloed hebben op de waardering van de sacramenten en andere geloofsuitingen of vormen, waarin aanraking een rol speelt.

Concreet teken

Het thema ‘Israël’ nodigt dus steeds uit om te blijven beseffen dat het heil van God niet bedoeld is om ‘boven’ de aardse werkelijkheid te blijven hangen. Gods woorden moeten steeds betrokken blijven op het echte leven; daar herinnert Israël ons aan. Dat is een van de redenen om nadrukkelijk de levende stem van Israël in de theologie te blijven betrekken.

Tijdens de conferentie bleek ons dat zelfs als we spreken over het thema ‘Israël’, we snel geneigd zijn om hierover te spreken en te denken als een ‘theologisch thema’, een idee. Alle drie de conferenties wilden onderstrepen hoe wezenlijk het is dat de christelijke theologie zich blijft verhouden met het concrete volk en de levende Joodse stem.

Evenwicht en eenheid

Het was mooi om te merken hoe buitenlandse gasten hun waardering uitten over het feit dat er binnen de gereformeerde theologie in Nederland zoveel aandacht voor Israël kan zijn, omdat daarin altijd een groot accent is gelegd op Gods verbond. Dat maakt dat er voor gereformeerde theologen een goed kader is om oog te kunnen hebben voor de eigen plaats van Israël in Gods heilswerk, zonder die direct vanuit specifieke (eindtijd)scenario’s in te vullen. Dat laatste zie je in Amerika vaker gebeuren.

Het gereformeerde denken kan hiermee ook een tegenwicht bieden tegen tendensen die een wig drijven tussen zogenaamde verschillen in het godsbeeld van het Oude en het Nieuwe Testament. De eenheid van wie God is in beide testamenten krijgt in de gerefor­meerde theologie vanouds veel aandacht. Daarom is er vanouds altijd een stroming gebleven in de gereformeerde theologie die oog hield voor de eigen plaats van Israël.

Plaats van Messiaanse Joden

De Amerikaanse Messiasbelijdende theoloog Mark Kinzer, vroeg op de conferenties bovendien aandacht voor de eigen plaats van Joodse volgelingen van Jezus in het lichaam van Christus. Het was goed dat die stem ook klonk, en dat daar apart oog voor blijft in de christelijke gemeente. Door aan Messiaanse Joden een eigen plaats toe te kennen, kan de kerk laten zien hoe serieus men neemt dat God zijn verbond met Israël niet heeft opgezegd.

Daarbij daagde Kinzer de aanwezigen ook uit om aandacht te houden voor de waarde van de geestelijke relatie die Joden hebben met God op basis van hun leven met de Tenach, en wat de betekenis daarvan kan zijn voor christelijke theologie.

Stevige aanzet

De conferenties hebben een stevige aanzet gegeven tot verdere doordenking en her­waarde­ring van het eigen verbondsmatige denken dat kenmerkend is voor de gereformeerde theo­logie. Tegelijk liggen in de confrontatie met Israël als levende stem nog heel wat uit­dagingen. De bijdragen zullen gepubliceerd worden in een congresbundel, om deze bezinning te blijven stimuleren.

Dr. M.C. (Michael) Mulder is directeur van het Centrum voor Israëlstudies

dr. Michael Mulder
Verbonden jrg. 62 nr. 2 (mei 2018)
www.kerkenisrael.nl/verbonden

verbonden