Messiasverwachting en eschatologie

verslag van het Israëlseminar, 11-23 oktober 1999


Nadat er al een aantal bijeenkomsten met lezingen over bovenstaand thema had plaats gevonden, was het op maandag 11 oktober écht zo ver: naar Israël en Jordanië!! Via Amman kwamen we laat in de avond aan in Tiberias, onze eerste pleisterplaats, aan het meer van Galilea. Tiberias is in de eerste eeuw na Chr. door Herodes Antipas gesticht. De stad werd aanvankelijk door de Joden gemeden, omdat ze gedeeltelijk gebouwd was op een joodse begraafplaats. Niet veel later werd de stad echter het centrum van de joodse geleerden, nadat ze door rabbijnen rein verklaard was.

dinsdag 12 okt.

Op dinsdag brachten we allereerst een bezoek aan Megiddo, de plaats die wordt vereenzelvigd met Armageddon (‘berg van Megiddo’) uit Openbaring 16:16. Deze stad lag op een strategische plaats aan de handelsroute van Egypte naar Syrië en Mesopotamië. Hier zijn o.a. fundamenten van het paleis van Salomo en een voedselsilo te zien. De ondergrondse watertunnel van koning Achab laat een klein beetje zien van wat bouwlieden (zonder de technieken en materialen die wij nu hebben!) vroeger al wel niet konden. Deze tunnel verbindt de waterbron buiten de heuvel met de vesting. Op deze manier waren de bewoners ook in tijden van strijd nooit van het water afgesloten.

Onze volgende stopplaats was Beth Shearim. Deze plaats, die pas in 1936 is herontdekt, was in de tweede eeuw de plaats waar het Sanhedrin zetelde. Enkele van de voornaamste geleerden hebben hier hun laatste rustplaats gevonden. Zij zijn begraven in onderaardse grafkamers. Veel sarcofagen en rotsmuren zijn versierd met reliëfs van mensen en dieren, of met de menora.

De tocht ging verder naar Nes Ammim. Na de lunch kregen we een rondleiding over het terrein van de kibboets, waarna we van Moshe Reiss een lezing kregen over ‘De joodse toekomstverwachting in de 6e tot 8e eeuw’. De lezing handelde met name over de 7e eeuw, de eeuw waarin de kerk van Rome nadrukkelijk aanwezig was; ook de eeuw waarin de Islam ontstond. Een eeuw dus, die duidelijk in het teken stond van de strijd tussen de drie grote godsdiensten. Geen wonder dat diverse joodse schrijvers in deze tijd de ‘Messiaanse tijd’ zagen aankomen.

woensdag 13 okt.

Woensdag begonnen we met een bezoek aan Safed/Tsfad, het centrum van de kabbalisten (de kabbala is de mystieke joodse leer). In dit kleine bergstadje zijn veel oude synagogen te bezichtigen. Terwijl we door de smalle straatjes liepen, hoorden we her en der kinderen van de diverse torahscholen (kinderen gaan hier vanaf hun derde jaar naar toe) hun lessen ‘opdreunen’.

Onze tweede stopplaats deze dag was de stad Tsippori, de grootste en belangrijkste stad van Galilea in de eerste vier eeuwen na Christus. De stad ligt op een uitstekend strategisch punt: vanaf hier heb je uitzicht over de hele vlakte van Jizreël. Er zijn hier prachtige mozaïeken gevonden (o.a. taferelen uit het leven van Dionysus), en ook het oude Romeinse amfitheater is de moeite waard.

Deze dag werd afgesloten met een bezoek aan Pater Willebrandts. Deze man woont al dertig jaar in Israël. Hij heeft hier, onder niet altijd even gemakkelijke omstandigheden, samen met een aantal monniken een leefgemeenschap gesticht. Deze ligt heel eenzaam op een berg, vanwaar je een prachig uitzicht hebt op zowel de Middellandse Zee als op het meer van Galilea. In de kapel van de gemeenschap (met de hand helemaal uitgehouwen uit de rotsen!) heeft hij ons zijn levensverhaal verteld, een verhaal waar je wel even stil van wordt...

’s Avonds was er gelegenheid om Tiberias te verkennen.

donderdag 14 okt.

De volgende dag bracht de bus ons naar de Berg van de Zaligsprekingen. Vandaar zijn we te voet de berg af gegaan, een wandeling met een schitterend uitzicht over het meer van Galilea! Aan de voet van de berg bezochten we Mensa Christi, de plaats waarvan gezegd wordt dat Jezus daar na Zijn opstanding aan de discipelen is verschenen en met hen at (Joh.21).

De synagoge van Kapernaüm (derde eeuw na Chr.) was ons volgende doel. Rondom deze deels gerestaureerde synagoge liggen heel mooi bewerkte stenen met afbeeldingen van o.a. de ark van het verbond op wieltjes, de menora en de Davidsster. Iets verderop liggen de resten van een achthoekige Byzantijnse kerk, gebouwd boven op een aantal vissershuisjes, waarvan één het huis van Petrus, waar Jezus diens schoonmoeder genas, zou zijn.

De tocht ging verder naar de berg Karmel, waar we even rondgelopen hebben en ‘Elia’s monument’ bekeken hebben (1 Kon. 18).

’s Middags deden we Neot Kedumim1 aan, een plantentuin waarin alle bijbelse bomen en planten, zo goed en zo kwaad als het gaat, te vinden zijn. Zo goed en zo kwaad als het gaat, omdat het in de Bijbel over heel het land Israël met al z’n verschillende klimaten gaat, en de verschillende gewassen hier in één en hetzelfde klimaat moeten groeien. In deze tuin kregen we een rondleiding van Leah Krasniker onder het thema ‘De woestijn zal bloeien’ langs de ‘goede’ en ‘foute’ loofhutten (er was een tijdelijke tentoonstelling vanwege het pas gevierde loofhuttenfeest), langs de olijfbomen, de olijfpers, de granaatappelbomen, de hysop, de mirte en de balsemien. Israël had hard regen nodig en dat was hier, jammer genoeg, goed te zien...

Na Neot Kedumim ging het richting Jeruzalem, waar prof. A. Ravitsky ’s avonds een lezing voor ons hield over ‘het messianisme in het moderne politieke denken in Israël’. Hij besprak de verschillende visies op het Zionisme. Zo bijvoorbeeld de Neturei Karta, een zeer orthodoxe joodse stroming: zij zien het Zionisme als verraad van de Messias. Ook de Lubavitcher chassidiem hebben hun bezwaren tegen het Zionisme. Dit in tegenstelling tot de radicale Zionisten, die nog geen centimeter van het land Israël willen prijsgeven. Rav Kook I (1865-1935) sprak over een goddelijke roep, ‘go, settle, build’. Volgens hem horen de seculiere zionisten de roep, ze weten alleen niet waar die roep vandaan komt. De orthodoxen daarentegen horen de roep niet, terwijl ze wel weten wie er zou moeten roepen. Rav Kook II, de zoon van Rav Kook I zag in de holocaust dé oorzaak voor de Messiaanse interpretatie van de staat Israël. Kort voor de zesdaagse oorlog was hij bang voor een nieuwe holocaust. Als een wonder was daar toen toch de overwinning, de draai van de duisternis naar het licht. Volgens Kook was de Messiaanse tijd hiermee aangebroken en met deze gedachte beïnvloedde hij velen. Na 1967 begon het wachten op de voltooiing van die tijd, maar nu, na zoveel jaar, weten de mensen het niet meer. Het Christendom is met de komst van Christus ‘gevestigd’, het jodendom echter ‘dwarrelt’ nog vanwege de ‘niet-voltooiing’. Daarom is Ravitsky bang voor joodse radicalen (hoewel hij in dezen ook zeker angst heeft voor christelijke radicalen!), die het lange wachten ‘zat’ zijn.

vrijdag 15 okt.

Vrijdagochtend hebben we de meeste tijd doorgebracht op de Olijfberg; we hebben een wandeling gemaakt langs o.a. de Hemelvaartskerk, Gethsémané, de graven2 en de Pater Noster (onze Vader)-kerk. In het Augusta-Victoria-ziekenhuis heeft prof. Taylor ons iets verteld over ‘Hemelvaart en paroesie op de Olijfberg’, over de plaats die deze berg heeft in diverse joods-eschatologische verwachtingen.

Iets na twaalven zijn we, tegen de stroom moslims die van hun vrijdaggebed in de El-Aksa-moskee terugkeerden in, door de Stefanus- of Leeuwepoort de oude stad binnengegaan. Langs de Via Dolorosa en de Jaffapoort zijn we naar de Conservatieve Synagoge gegaan. Daar hebben we van Pinchas Schindler iets geleerd over ‘de eschatologie in het talmoedisch-rabbijnse jodendom’. Het gaat hier niet zozeer om de vraag: hoe zal het komen?, maar meer over de vraag: wanneer zal het komen? Het getal 7 neemt hierin een bijzondere plaats in; de wereld is verdeeld in 7 tijdperken: de eerste twee tijdperken chaos, de volgende twee de wereld van de tora, de vijfde en de zesde de dagen van de Messias, en de zevende de Sabbat, de verlossing. Over de aanloop naar dat laatste tijdperk verschillen de diverse scholen van mening; volgens de een zal het een tijd van chaos en catastrofe zijn, een andere school ziet de aanloop meer als sociaalpolitiek-religieus proces. Het nieuwe millennium (dat inmiddels al, of toch nog niet, is aangebroken) wekt verwachting, maar toch ook angst; er zijn al zo vaak valse messiassen geweest, en zo’n ‘Messiaanse tijd’ is niet altijd goed voor het joodse volk. Onze lector hield de tijd goed in de gaten, omdat het bijna sabbat was en hij vóór die tijd nog het één en ander moest doen.

Ook wij hadden nog wat te doen, namelijk zorgen dat we voordat er drie sterren aan de hemel zouden staan (wat het begin van de sabbat markeert) bij de Klaagmuur zouden zijn, om daar het begin van de sabbat mee te maken. Wat mooi om die soms uitbundige, soms ingetogen vreugde van die mensen te zien, maar tegelijkertijd komt dan het gebed in je op dat ook zij Jezus Christus zullen erkennen als de Messias.

zaterdag 16 okt.

Zaterdag begon voor ons met een bezoek aan twee synagogen. Vervolgens zijn we via de Sionspoort naar de Zaal van het Laatste Avondmaal gegaan. Onder deze zaal bevindt zich het zogenaamde ‘Graf van David’. Deze plek diende tijdens de Jordaanse bezetting van 1948-1967 als ‘vervanging’ voor de Klaagmuur.

Na bij de Sionspoort wat gegeten hebben, ging het op weg naar de ‘Kerk van het Hanengekraai’. Op deze plek zou het huis van Kajafas hebben gestaan, waar Jezus door Petrus verloochend is. Onder de kerk bevindt zich een oude binnenplaats, waaronder zich een kerker bevindt.

De rest van de dag hadden we vrijaf: een uitstekende gelegenheid om de soukhs (de Arabische winkelstraatjes) af te struinen voor wat souvenirs voor de thuisblijvers. En voor het geval we daar nog niet helemaal geslaagd waren... aan het einde van de sabbat konden we nog even naar Ben Yehuda Street.


Zondag hadden we een vrije dag. Voor de ochtendkerkdienst was een iedere vrij om te gaan waarheen hij wilde, ’s middags hebben we in de Schotse kerk de Nederlandse dienst onder leiding van ds. Van de Boogert bezocht.

maandag 18 okt.

De volgende dag, maandag, verliep iets anders dan de oorspronkelijke bedoeling was. Dit omdat de bus die ons naar Hebron zou brengen niet op kwam dagen. Dat betekende natuurlijk niet dat we ons toen de hele dag hebben lopen vervelen, integendeel! We zijn naar de Klaagmuur gegaan, om daar de Bar Mitswa-viering bij te wonen. Daarna hebben we het ‘Jerusalem City Museum’ in de Citadel, het paleisfort van Herodes de Grote, bezocht.

Na de lunch wachtte ons een rondleiding van Jacky Feldman bij de opgravingen van de zuidelijke tempelmuur. Hij bracht ons eerst naar een uitkijkpunt, vanwaar we uitkeken over de stad van David, in het dal. Daarboven, tegen de helling aan, heeft het koninklijk paleis gestaan, en boven op de berg stond de tempel. De rondleiding ging o.a. via het reinigingsbad (mikwe) waarin het volk zich moest wassen voordat ze naar de tempel mochten, naar de zuidelijke tempelmuur. Door de poorten in deze muur ging het gewone volk in en uit.

Aan het eind van de middag heeft rabbijn Juda Groenteman een lezing voor ons gehouden over ‘de combinatie van messianisme, apocalyptiek en eindtijdverwachting bij de Lubavitcher chassidiem’. Deze chassidische beweging heeft het thema van de eschatologie wat meer bespreekbaar gemaakt binnen het jodendom..

’s Avonds stond er nog een lezing van prof. Joseph Dan op het programma over ‘eschatologie en mystiek/ kabbala’. De lector heeft ons in elk geval weten duidelijk te maken dat kabbala geen mystiek is, aangezien mystiek een christelijk woord is.

dinsdag 19 okt.

Op dinsdag vertrokken we uit Jeruzalem richting Tel Aviv om daar een bezoek te brengen aan Beth Hatefutsot, het museum van de diaspora. Dit museum laat twintig eeuwen joods leven buiten Israël zien.

Midden in de woestijn van Judea bezochten we bij Wadi Kelt het Grieks-orthodox klooster van Sint George, waarna we doorreden naar ons hotel in Jericho.

woensdag 20 okt.

De Dode Zee, en wat daaromheen zoal te zien is, was het doel van onze tocht op woensdag. Onze gids heeft ons rondgeleid op Massada, de laatste plek van joods verzet tegen de romeinse overmacht in het jaar 70. Boven op de berg zijn de resten van Herodes’ paleisvesting te zien. De dappere lieden onder ons zijn na de rondleiding te voet via het slangenpad naar beneden gegaan, de rest volgde met de kabelbaan.

Nu konden we kiezen wat we wilden gaan doen: een aantal mensen wilde drijven in de Dode Zee, de rest ging door naar de oase Ein Gedi om daar te wandelen. Gezamenlijk hebben we daarna in Ein Gedi National Park de ruïne van een eeuwenoude in verschillende fasen opgebouwde synagoge (3e-7e eeuw) bezocht. Deze synagoge bezit een schitterende mozaïekvloer.

De laatste excursie van deze dag bracht ons naar Qumran, waar zich de resten van het Essenenklooster zich bevinden. In deze omgeving zijn in 1947 de bekende Dode Zeerollen gevonden.

donderdag 21 okt.

Op donderdag 21 oktober was een ieder vrij om te gaan en staan waar hij wilde. Een aantal mensen liet zich niet verleiden door wat dan ook, zij bleven achter bij het zwembad van het hotel.

Het merendeel stapte echter de bus in op weg naar Jeruzalem om daar bijvoorbeeld Yad Vashem, het monument ter nagedachtenis aan de zes miljoen Joden die in de tweede wereldoorlog zijn omgekomen, te bezoeken. Ook Bethanië, waar Maria, Martha en Lazarus woonden, werd bezocht.

vrijdag 22 okt.

Vrijdag was alweer de laatste excursiedag. We verlieten Israël en gingen op weg naar Pella, Jordanië. Dit was volgens Eusebius rond 70 na Chr. een toevluchtsoord voor vervolgde christenen. Hier zijn de resten van een 4e/5e-eeuwse kerk te zien, die boven op een heidense tempel gebouwd is.

Na een lange, maar wel mooie rit bereikten we Jerash. Midden tussen de bewoonde wereld vind je hier de opgravingen van een stad uit de 1e/2e eeuw, met een grote Hadrianuspoort, een heel groot forum, een theater, tempelruïnes en winkels, en dat alles heeft de tand des tijds heel goed doorstaan! Hier krijg je echt een idee van hoe zo’n stad er vroeger uit heeft gezien. Pas toen het al begon te schemeren, verlieten we de stad om voor de laatste overnachting van deze reis richting ons hotel in Amman te gaan.


En toen was het weer tijd om terug te gaan naar Nederland... We kunnen terugzien op een heel geslaagde, mooie reis, waarin we heel veel gezien en ook heel veel geleerd hebben. Maar waar we bovenal onze Here voor mogen danken, omdat Hij ons zoveel goeds heeft gegeven.




Noten
1Neot’ betekent ‘grazige weiden’ (Psalm 23), ‘kedumim’ zoiets als ‘van oudsher’. Achter het woord ‘keduma’ zit een hele filosofie over verleden, heden en toekomst.
2 Veel Joden wilden/willen op deze plek begraven worden, zodat zij op de dag van de Opstanding de Messias als eerste zullen volgen (Zach.14)

mevr. Trudy Eikelenboom
Vrede over Israël jrg. 44 nr. 2 (apr. 2000)
www.kerkenisrael.nl/vrede-over-israel

vrede-over-israel