Joods leven in Elburg

‘In de vesting Elburg zijn nog steeds sporen aanwezig die herinneren aan de (vroegere) joodse bewoners’, zo begint de docent en historicus Willem van Norel het in augustus j.l. verschenen boek over Joods leven in Elburg. Het is een standaardwerk over het leven van Joden in de Nederlandse Mediene (provincie) geworden.

Het vertelt de levensverhalen van joodse Elburgers, maar tegelijk krijgen we een inkijkje in het joodse leven in Nederland.

In Elburg woonden Asjkenazische Joden afkomstig uit Duitsland of de Oost-Europese landen. De beroepen die ze uitoefenden, typisch joodse als slager, leer­looier, bank van leninghouder, handelaar in manufacturen, worden genoemd. De maatschappelijke posities, met soms schrijnende tegenstellingen van arm en rijk, worden getekend.

We worden meegenomen naar de synagoge en ontdekken hoe het ‘kerkbestuur’ was samengesteld en hoe men zich moest aanpassen aan de gelijke burgerrechten die hen in 1796 verschaft werden. Op boeiende wijze wordt het werk van de chazan (voorzanger) beschreven. Instructief zijn de brieven van rabbijn Isaäc Waaker, zeker die waarin hij vooroordelen bij de Elburgse bevolking tegen joodse gebruiken uit de weg tracht te ruimen. Uitgebreid wordt aandacht besteed aan de joodse begraafplaats, met de symbolen op de grafstenen, zoals de zegenende handen van de cohen (priester).

In het hoofdstuk ‘Joods Elburg en het Oranjehuis’ wordt de innige band tussen de joodse gemeenschap en het Koningshuis beschreven. Op bijna elke sabbat werd het gebed voor het Koninklijk Huis en de overheid uitgesproken.

De deportaties van Joden uit Elburg in de jaren 1942 en 1943 luidden het einde van de Elburgse joodse gemeenschap in.

Van de gedeporteerden keerde alleen Anna Shapira terug vanuit Bergen Belsen. De anderen vonden de dood in Auschwitz en Sobibor. Door verblijf op onderduik­adressen ontkwamen een aantal kinderen en enkele families aan dit wrede lot.

Na de oorlog is er geen sprake meer van een joodse gemeenschap in Elburg. Sinds 6 juni 2008 is in de voormalige synagoge van Elburg het museum Sjoel Elburg in functie. Het houdt door de verhalen die er over de voormalige joodse bewoners worden verteld de herinnering levend, ‘opdat wij niet vergeten’. Het boek is er een schriftelijk getuigenis van.